بازار سرمایه و انواع آن

بازاری که با انتقال سرمایه یا پول از کسانی که مقدار پول مازادی دارند به کسانی که به پول یا سرمایه گذاری نیاز دارند، به عنوان رابط بین پس انداز کنندگان و وام گیرندگان عمل می کند، به عنوان بازار مالی شناخته می شود. به زبان ساده، بازار مالی بازاری است که دارایی های مالی را ایجاد و مبادله می کند. به طور کلی سرمایه گذاران به عنوان واحدهای مازاد و بنگاه های اقتصادی به عنوان واحدهای کسری شناخته می شوند. از این رو، یک بازار مالی به عنوان رابط بین واحدهای مازاد و واحدهای کسری عمل می کند و وام گیرندگان و وام دهندگان را به هم نزدیک می کند. با کمک دو روش اصلی زیر می توان بودجه را تخصیص داد:

• از طریق بانک ها
• از طریق بازارهای مالی

خانوارها (که واحدهای مازاد هستند) ممکن است پس اندازهای خود را در بانک ها نگه دارند یا از آن مبلغ برای خرید اوراق بهادار از بازار سرمایه استفاده کنند. بازار مالی و بانک ها، سپس وجوه را به شرکت های تجاری (که واحدهای کسری هستند) قرض می دهند. بانک ها و بازار مالی با یکدیگر رقابت می کنند. بازارهای مالی به دو دسته کلی طبقه بندی می شوند. یعنی بازار سرمایه (بازار اولیه و بازار ثانویه) و بازار پول.

بازار سرمایه

بازاریاب که شامل تمامی مؤسسات، سازمان ها و ابزارهای تأمین کننده وجوه میان مدت و بلندمدت می شود، به عنوان بازار سرمایه شناخته می شود. بازار سرمایه شامل مؤسسات و ابزارهای تأمین مالی برای کوتاه مدت، یعنی حداکثر تا یک سال نمی شود. برخی از ابزارهای رایج بازار سرمایه عبارتند از اوراق قرضه، سهام، اوراق قرضه، سپرده‌های عمومی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و غیره. بازار سرمایه ایده‌آل بازاری است که سرمایه را به صورت مولد تخصیص دهد، اطلاعات کافی را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار دهد، رشد اقتصادی را تسهیل کند، در جایی که منابع مالی در دسترس باشد. به معامله گران با هزینه معقول، و در جایی که عملیات بازار منصفانه، آزاد، رقابتی و شفاف باشد. بازار سرمایه دو نوع است. یعنی بازار اولیه و بازار ثانویه.

به گفته V. K. بهلا، "بازار سرمایه را می توان به عنوان مکانیزمی تعریف کرد که پس انداز را به سرمایه گذاری یا استفاده مولد هدایت می کند. بازار سرمایه منابع سرمایه را در بین مصارف جایگزین تخصیص می دهد. جریان پس‌انداز کسانی را که بخشی از درآمد خود را از کسانی که می‌خواهند آن را در دارایی‌های مولد سرمایه‌گذاری کنند، پس‌انداز می‌کنند، واسطه می‌کند.»

ماهیت یا ویژگی های بازار سرمایه

ویژگی های بازار سرمایه به شرح زیر است:

1. به عنوان رابط بین پس انداز و فرصت های سرمایه گذاری عمل می کند

بازار سرمایه به عنوان پیوندی حیاتی بین فرآیند پس انداز و فرآیند سرمایه گذاری عمل می کند، زیرا پول را از پس انداز کنندگان به وام گیرندگان کارآفرین منتقل می کند.

2. معاملات در سرمایه گذاری بلند مدت

بازار سرمایه برای میان‌مدت و بلندمدت منابع مالی را تامین می‌کند و با کانال‌گذاری پس‌انداز برای کمتر از یک سال سروکار ندارد.

3. از واسطه ها استفاده می کند

یک بازار سرمایه با استفاده از واسطه های مختلف مانند پذیره نویسان، کارگزاران، سپرده گذاران و غیره کار می کند. واسطه های بازار سرمایه به عنوان ارگان های کاری بازار سرمایه عمل می کنند. از این رو، آنها عناصر بسیار مهم بازار سرمایه هستند.

4. تعیین کننده تشکیل سرمایه

فعالیت هایی که در بازار سرمایه صورت می گیرد، نرخ تشکیل سرمایه اقتصاد را تعیین می کند. این بازار فرصت‌های جذابی را در اختیار صاحبان سرمایه مازاد قرار می‌دهد تا بتوانند هر چه بیشتر در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری کنند و تشویق به پس‌انداز بیشتر برای فرصت‌های سودآور شوند.

5. قوانین و مقررات دولتی

اگرچه بازار سرمایه آزادانه عمل می کند، اما تحت هدایت سیاست های دولت کار می کند. بازار سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات دولتی عمل می کند. به عنوان مثال، بورس اوراق بهادار تحت مقررات یک نهاد دولتی، یعنی SEBI کار می کند.

طبقه بندی بازار سرمایه

بازار سرمایه را می توان به دو دسته تقسیم کرد:یعنی بازار اولیه و بازار ثانویه.

1. بازار اولیه (بازار شماره جدید)

بازاری که اوراق بهادار در آن برای اولین بار فروخته می شود به عنوان بازار اولیه شناخته می شود. یعنی در بازار اولیه اوراق جدید از شرکت منتشر می شود. نام دیگر بازار اولیه New Issue Market است. این بازار به طور مستقیم به تشکیل سرمایه یک شرکت کمک می کند، زیرا شرکت مستقیماً به سمت سرمایه گذاران می رود و از وجوه آن برای سرمایه گذاری در ماشین آلات، زمین، ساختمان، تجهیزات و غیره استفاده می کند.

روش شناورسازی اوراق بهادار در بازار اولیه

با استفاده از روش های زیر می توان اوراق بهادار را در بازار اولیه منتشر کرد:

ط) انتشار عمومی از طریق دفترچه

اولین روش شناورسازی اوراق بهادار در بازار اولیه، « انتشار عمومی از طریق صندوق سرمایه‌گذاری» است. در این روش، یک شرکت برای اطلاع عموم و جذب آنها برای سرمایه گذاری در شرکت، یک دفترچه منتشر می کند. بروشور یک شرکت حاوی اطلاعاتی در مورد هدفی که می‌خواهد برای آن سرمایه جمع‌آوری کند، عملکرد مالی گذشته، پیشینه آن و چشم‌اندازهای آینده است. اطلاعات ارائه شده در دفترچه به عموم مردم کمک می کند تا با پتانسیل درآمد شرکت و ریسک های سرمایه گذاری در شرکت آشنا شوند. بر اساس این اطلاعات، مردم تصمیم می گیرند که آیا می خواهند در شرکت سرمایه گذاری کنند یا نه. با کمک یک IPO، یک شرکت می تواند به راحتی به تعداد زیادی از افراد نزدیک شود و می تواند به عموم مردم نزدیک شود. گاهی اوقات تحت این روش، شرکت ها از واسطه هایی مانند پذیره نویسان، دلالان و بانکداران برای جذب سرمایه از عموم مردم کمک می گیرند.

ii) پیشنهاد برای فروش

روش دوم «پیشنهاد برای فروش» است و بر اساس این روش، اوراق بهادار جدید نه مستقیماً توسط شرکت، بلکه توسط واسطه‌ای که تعداد زیادی اوراق بهادار از شرکت خریداری کرده است، به عموم مردم عرضه می‌شود. این واسطه ها عموماً شرکت های دلال هستند. از آنجایی که واسطه ها اوراق جدید را به عموم مردم عرضه می کنند، شرکت از پیچیدگی ها و تشریفات انتشار مستقیم اوراق بهادار برای عموم نجات می یابد.

فروش اوراق بهادار از طریق پیشنهاد برای فروش در دو مرحله انجام می شود:

• اولاً، زمانی که شرکت اوراق بهادار جدید را به ارزش اسمی برای واسطه صادر می کند.
• ثانیاً وقتی واسطه ها با انگیزه کسب سود اوراق بهادار را با قیمت بالاتر برای عموم منتشر می کنند.

iii) قرار دادن خصوصی

این روشی است که در آن یک شرکت اوراق بهادار را به یک واسطه با قیمت ثابت می فروشد و سپس واسطه ها این اوراق را به مشتریان منتخب به جای عموم مردم با قیمت بالاتری می فروشند. شرکت ناشر اوراق بهادار، دفترچه ای را منتشر می کند که جزئیات اهداف و چشم انداز آینده شرکت را ارائه می دهد تا مشتریان معتبر ترجیح دهند اوراق بهادار را از واسطه خریداری کنند. مشتریان منتخب که اوراق بهادار توسط واسطه ها برای آنها صادر می شود عبارتند از LIC، UTI، بیمه عمومی و غیره. از آنجایی که شرکت مجبور نیست هزینه هایی را بابت حق الزحمه مدیر، کارگزاری، حق بیمه پذیره نویسی، درج نام شرکت در بورس اوراق بهادار متحمل شود. پورسانت نماینده و غیره به عنوان یک روش صرفه جویی در هزینه ها محسوب می شود. این روش توسط شرکت‌های کوچک مقیاس و شرکت‌های جدید که توانایی تامین مالی از عموم مردم را ندارند، ترجیح داده می‌شود.

iv) موضوع حق (برای شرکت های موجود)

در این روش، سهام جدید برای سهامداران موجود یک شرکت صادر می شود. به عنوان انتشار صحیح شناخته می شود زیرا این حق تقدم سهامداران است که شرکت باید انتشار جدید سهام را قبل از پذیره نویسی به افراد خارجی به آنها پیشنهاد دهد. سهامداران موجود حق دارند سهام جدید را به نسبت سهامی که قبلاً دارند، پذیره نویسی کنند.

قانون شرکتها، 1956 بیان می کند که برای یک شرکت اجباری است که برای سهامداران موجود صادر کند. یعنی بورس به شرکتی اجازه انتشار سهام جدید در بازار را قبل از دادن حق تقدم به سهامداران فعلی نمی دهد. زیرا اگر شرکت مستقیماً موضوع جدید را برای مشترکین جدید صادر کند، سهامداران فعلی شرکت ممکن است سهم خود را در سرمایه شرکت از دست بدهند و نتوانند بر شرکت کنترل داشته باشند.

v) IPO های الکترونیکی (پیشنهاد عمومی اولیه الکترونیکی)

روش جدید انتشار اوراق بهادار که در آن از سامانه آنلاین بورس اوراق بهادار استفاده می‌شود، به نام e-IPO شناخته می‌شود. بر اساس این روش، یک شرکت کارگزاران ثبت شده را برای پذیرش درخواست ها و ثبت سفارش منصوب می کند. شرکتی که اوراق بهادار صادر می کند باید برای درج اوراق بهادار خود در هر بورسی اقدام کند. با این حال، نمی تواند همان بورسی باشد که قبلاً اوراق بهادار خود را عرضه کرده است. برای این روش، مدیر فعالیت ها را با کمک واسطه های مختلف مرتبط با موضوع هماهنگ می کند.

2. بازار ثانویه (بورس سهام)

بازاری که در آن خرید و فروش اوراق بهادار تازه منتشر شده و اوراق بهادار دست دوم انجام می شود، به عنوان بازار ثانویه شناخته می شود. در این بازار، یک شرکت به طور مستقیم اوراق بهادار خود را برای سرمایه گذاران منتشر نمی کند. در عوض، سرمایه گذاران موجود شرکت اوراق بهادار را به سرمایه گذاران دیگر می فروشند. سرمایه‌گذار که می‌خواهد اوراق بهادار را بفروشد و کسی که می‌خواهد بخرد در بازار ثانویه یکدیگر را ملاقات می‌کنند و با کمک واسطه‌ای به نام کارگزار اوراق را با پول نقد مبادله می‌کنند.